Lezing 400 jaar mechanische rekenmachines
Naar aanleiding van het 400-jarig jubileum van de eerste rekenmachine van de Duitser Wilhelm Schickard organiseert de Vlaamse Vereniging Wiskundeleraars op zaterdag 20 april 2024 een lezing over “400 jaar mechanische rekenmachines”.
Deze eerste mechanische rekenmachine was een ware revolutie. Met de combinatie van tandwielen, assen, veren, hendels en knoppen konden plots moeilijke vermenigvuldigingen en berekeningen worden uitgevoerd.
Collega’s Paul Levrie, Erwin Smet en Cris Van de Velde van de faculteit toegepaste ingenieurswetenschappen van de UA gebruiken deze eerste rekenmachine als aanknopingspunt voor een aantal boeiende verhalen, waarbij sommige veel meer dan 400 jaar terug gaan in de tijd, tot en met de opkomst van de allereerste zakcalculators.
Erwin en Cris zijn fervente verzamelaars van historische, mechanische rekenmachines. Erwin heeft zo’n 380 exemplaren in huis, Cris heeft er een 350-tal. Paul beperkt zijn verzamelwoede tot vier stuks, al is de fascinatie er niet minder om.
De lezing wordt gevolgd door een bezoek aan een tentoonstelling met onder andere replica’s van de rekenmachines van Schickard en Leibniz en tal van andere hoogtepunten uit de geschiedenis van het mechanisch rekenen. De tentoonstelling is grotendeels opgebouwd met stukken uit hun verzamelingen.
Na afloop van deze lezing is de wiskundige achtergrond van de werking van de rekenklok van Schickard en Leibniz, de staafjes van Napier, rekenlatten schijven, cilinders en de addiator geen onbekende meer.
Datum: zaterdag 20 april 2024
Locatie: Gebouw T van Campus Groenenborger, Groenenborgerlaan 171, Antwerpen.
Programma:
- 9.30 – 10 uur: onthaal met koffie
- 10 – 12 uur: lezing “400 jaar mechanische rekenmachines”
- 12- 13 uur: broodjesmaaltijd
- Aansluitend jaarvergadering VVWL vzw
Kostprijs:
- Gratis voor VVWL-leden (koffie, drankje en broodjesmaaltijd inbegrepen).
- Gratis voor studenten.
- Niet-leden van de VVWL betalen het lidmaatschap voor 2024 (€ 35)
en ontvangen in de loop van 2024 alle nummers van de lopende jaargang van Wiskunde en Onderwijs.
Vooraf inschrijven is verplicht en kan via de website www.vvwl.be
Abstract
Wilhelm Schickard maakte in 1623 het allereerste mechanische rekentoestel. De directe aanleiding voor de ontwikkeling was een ontmoeting met Johannes Kepler.
Kepler had vijf jaar van zijn leven opgeofferd om – aan de hand van de waarnemingen van Tycho Brahe – een wiskundig model op te stellen van de baan van Mars. Van dit reusachtige werk zijn 987 pagina’s berekeningen (met de hand) bewaard gebleven. Hij vroeg zich waarschijnlijk af of het niet sneller en eenvoudiger kon!
Er zijn van Schickard drie geschriften bewaard gebleven die betrekking hebben op zijn rekenmachine. Twee zijn brieven aan zijn tijdgenoot Johannes Kepler, waarvan er één ook een schets van de machine bevat, en het andere document zijn drie pagina’s schetsen en notities die bestemd zijn voor zijn constructeur.
Paul Levrie, Erwin Smet en Cris Vande Velde, professoren aan de UAntwerpen gebruiken in deze lezing deze eerste rekenmachine van Schickard als aanknopingspunt voor een aantal verhalen – sommige gaan veel meer dan 400 jaar in de tijd terug, terwijl andere uit de vorige eeuw stammen.
Sprekers
- Prof. Dr. Paul Levrie is wiskundige en docent aan de faculteit Toegepaste Ingenieurswetenschappen. Hij is al decennialang gefascineerd door priemgetallen en irrationale getallen als pi. Hij is altijd te vangen voor een algoritme om met een mechanische rekenmachine een logaritme of een sinus uit te rekenen – liefst via een zo snel mogelijk convergerende reeks.
- Prof. Ing. Erwin Smet onderwijst robotica en mechanisch ontwerpen aan de ingenieurs elektromechanica, en heeft sinds tientallen jaren een collectie rekenhulpmiddelen opgebouwd. Zijn jaarlijkse reizen naar Berlijn, ook toen dat voor de val van de muur nog een enclave in de communistische DDR was, hebben sterk bijgedragen tot het vinden van machines en hulpmiddelen met een Oost-Europees smaakje.
- Prof. Dr. Christophe Vande Velde geeft les aan de chemisch industrieel ingenieurs en is al twintig jaar gefascineerd door mechanische rekenmachines, met de focus op niet-elektrische machines voor de vier hoofdbewerkingen, maar met af en toe een excursie naar elektrische en automatische machines.