Programma

9 uur onthaal

9.30 -11 uur lezing Ad Meskens: “Betekenis van de Antwerpse wiskundige Michiel Coignet”

In november 2023 opende Volkssterrenwacht Urania in het hartje van Antwerpen het Michiel Coignetobservatorium.
Michiel Coignet is een nu, helaas, wat vergeten zestiende-eeuwse Antwerpse wiskundige.
Hij is een typische “wiskundige” van die tijd: tegelijkertijd wiskundige, natuurkundige, astronoom, ingenieur, instrumentenbouwer…
Hij werd de hofwiskundige van de aartshertogen Albrecht en Isabella.

Hij publiceerde verschillende werken, zoals “De Zeevaert”, waarin hij alle wiskundige technieken en instrumenten uitlegt om te navigeren. Sir Francis Drake zeilde als eerste Engelsman de wereld rond en had een exemplaar bij zich, ook van Heemskerk en Barendtz laten een exemplaar achter op Nova Zembla.

Bovendien maakte hij ook wiskundige instrumenten zoals proportionaalpassers, astrolabia en armillairsferen
Aan de hand van de collectie van de erfgoedbibliotheek zal Ad Meskens een deel van het werk van Coignet belichten, waaronder ook de voorganger van het rekenliniaal.
Daarnaast wordt ook aandacht besteed aan het voor leerlingen begrijpbaar maken van oude astronomische instrumenten door gebruik te maken van de 3D versie van GeoGebra.

Ad Meskens is lector wiskunde aan de Lerarenopleiding van de AP Hogeschool. Hij is een specialist in de geschiedenis van de wiskunde in de Nederlanden. De bijdrage die de jezuïeten hebben geleverd aan de ontwikkeling van de wiskunde in de zeventiende eeuw kent hij bijzonder goed. In 2021 publiceerde hij er een omvangrijke studie over onder de titel ‘Between Tradition and Innovation. Gregorio a San Vicente and the Flemish Jesuit Mathematics School’ (Brill). Eerder bracht hij al een boek uit over de sociale positie van leerkrachten wiskunde in de zestiende eeuw (‘Practical Mathematics in a Commercial Metropolis’ – Springer, 2013). Ad Meskens is een actief lid van de Vlaamse Vereniging voor Wiskunde Leraars en zet heel sterk in op de verspreiding van deze boeiende kennis bij het bredere publiek. In de recentste jaargang van Wiskunde en Onderwijs verschenen twee boeiende artikels van Ad “Gehele getallen vermenigvuldigen zonder woorden” en “De wiskundige wereld rond Rubens”

11 – 11.30 uur pauze met bezoek aan de leeszaal van de erfgoedbibliotheek

Steven Van Impe is conservator oude drukken & handschriften Erfgoedbibliotheek.

Steven geeft in de leeszaal van de erfgoedbibliotheek een unieke inkijk en een woordje uitleg in een paar boeken uit de collectie.
Van Simon Stevin hebben we onder andere de Castramentatio en de Sterctebou door spilsluysen.
Van Michiel Coignet kan de conservator een handschrift over de proportionaalpasser en een aantal wiskundeleerboeken tonen.

<>

11.30 – 13 uur lezing Henk Hietbrink: “Vestingbouw rond 1600”

In 1572 krijgt Antwerpen een moderne vesting om de stad in bedwang te houden. Het is een vijfhoekig werk met bastions volgens het Italiaanse systeem. Kort daarna, in 1594, verschijnt van Simon Stevin het boek “Sterctenbovwing”. Daarin beklemtoont hij de voordelen van de regelmatige zeshoek als grondplan voor een vesting met zes bolwerken. Uniek is dat Simon Stevin de afmetingen nauwgezet beschrijft. In de lezing rekenen we daar aan om te onderzoeken waarom zijn ontwerp in de opstandige noordelijke Nederlanden geen navolging vond. Na 1600 verschenen in het Nederlands/Vlaamse taalgebied de nodige boeken over vestingbouw waarin wiskundig de verschillende ontwerpen met berekeningen uitgewerkt worden. Ook in manuscripten vind je die berekeningen terug, van vierhoekig plan tot de twaalfhoek. Er werd heel wat afgerekend en in de lezing rekenen we samen om helder te krijgen wat het militaire nut is van die verscheidenheid aan voorstellen. De auteurs van die tijd verwachten van hun lezers enige wiskundige kennis, bijvoorbeeld, werken met goniometrie, een tabellenboek, de sinusregel en soms zelfs de tangensregel. In de lezing maakt u kennis met verschillende rekenschema’s en ontdekt u het verschil in militaire uitgangspunten. Nederland en Vlaanderen stonden in de zeventiende eeuw vol met vestingen. Veel waren kleinschalig en tijdelijk, maar stuk voor stuk zijn ze uitgetekend en gerealiseerd. Zowel het Staatse leger als het Spaanse leger deden een beroep op ingenieurs en landmeters. Vestingbouw en wiskunde kon je leren op de Duytsche Mathematicque, maar ook bij privaat-docenten en uit boeken. Dit alles verklaart de verscheidenheid aan aanpakken en rekenschema’s.

In 1654 geeft Henrik Ruse in zijn boek “Versterckte vesting” af op die wiskundige aanpak. Die kritiek wordt vaak aangehaald. Na afloop van de lezing mag u zelf oordelen of die kritiek terecht is.

Deelnemers krijgen een opdrachtenboekje mee voor hun leerlingen met concrete wiskundige opdrachten over vestingbouw rond 1600.

Henk Hietbrink is van 1961, heeft Bedrijfskunde gestudeerd aan de TUE, gewerkt als adviseur in logistiek en ICT, werkt sinds 2005 als docent Wiskunde, heeft tijdens een “Leraar In Onderzoek” traject bij het Freudenthal Instituut de website www.fransvanschooten.nl ontwikkeld. Henk heeft een passie voor geschiedenis van wetenschap en techniek en voor Islamitische patronen. Vanaf 2013 verzorgt hij workshops over Frans van Schooten, oude tekeninstrumenten, geometrische patronen en muqarnas. Henk Hietbrink gaf wiskunde op het Hermann Wesselink College in Amstelveen.

Namiddag

In samenwerking met sterrenvereniging Urania is er ook nog
de mogelijkheid tot geleid bezoek aan Michiel Coignet observatorium.